door Joke Lutjeboer
Komend van Bedum over de Lageweg die overgaat in Stadsweg, richting Onderdendam, duikt links van de weg verderop in de weilanden een bosje op: Onderwierum.
In oude oorkonden wordt gesproken over Uldernawerum: wierde in het gebied van de onlanders (zie voor de verklaring het stuk over Onderdendam).
Om goed de sfeer te proeven van dit prachtige plekje moet men te voet gaan of de fiets nemen. Als we linksaf de Albertsweg inslaan en vervolgens vlak voordat we rechts de doodlopende weg naar Onderwierum nemen, zien we aan weerszijden van de weg verhogingen in het landschap: wierden.
Het kerkhofje
Via een voetpad komen we terecht op het hoogste punt van de derde wierde waar nog een restant van een oud kerkhof aanwezig is. Rondom staan een boerderij en enkele huizen.
Eens stonden hier een school en een kerk, een middeleeuwse kerk, afgebroken in 1840/41. De zerken vertellen het verhaal van bewoners van Onderwierum en omgeving. Opgravingen en metingen in de jaren twintig en tachtig van de 20e eeuw, resp. door prof. A.E. van Giffen en dr. M. Miedema, hebben aangetoond dat deze hoogte (2.85 boven N.A.P.) een vluchtplaats was in de tijd toen steeds weer nieuwe overstromingen plaatsvonden. Omstreeks het begin van de jaartelling was hier bewoning, daarna een poos niet vanwege te hoge waterstanden en sinds de Middeleeuwen ononderbroken.
Het kerkje stond midden op de wierde. Op de plaats waar nu een klein bosje is, stond de pastorie. Deze is in de vijftiger jaren van de 20e eeuw afgebroken. Tot 1863 woonden hier predikanten. In dat jaar werd namelijk de nieuwe pastorie in Onderdendam betrokken: Middelstumerweg 9, tegenover de kerk aan de andere kant van het water. In 1974 verkocht de kerkvoogdij het kerkhofje aan de gemeente Bedum.
Zittend op het bankje kun je dromen over voorbije tijden: donkere wolken boven Onderwierum, mensen die vluchten voor het opkomende water, in latere eeuwen het luiden van een klok die de mensen naar de kerk roept, spelende kinderen…
In de hervormde kerk van Onderdendam bevinden zich het doopbekken (1651) en de avondmaalstafel (1806) uit de kerk van Onderwierum en de twee oudste zerken van het kerkhof, 1642 en 1677, ter herinnering aan de echtgenotes van enkele predikanten te Onderwierum.
Het gebied Onderwierum
Als we onze weg vervolgen over het pad rond het kerkhof komen we terecht op de Lijkweg (het vroegere naambordje ontbreekt), zogeheten omdat over deze weg een gestorvene in de lijkwagen naar het kerkhof werd gebracht.
Het gebied Onderwierum is groter dan dat van de wierde alleen. De landerijen rondom de Albertsweg tot aan de Oude AE in het westen. De weilanden in het oosten tot aan het Boterdiep. Hier bevond zich de Onderwierumer polder met de watermolen die in 1958 afgebroken is. Het molenhuisje staat er nog. Ten noorden van het kerkhofje vinden we de monumentale boerderij Oude Bosch (1854).
Oude voetpaden
Langs bovengenoemde boerderij loopt een in oorsprong middeleeuws voetpad, eerst vanaf Winsum Munsterweg en later over de Oude AE Bosweg geheten.
Als we in Onderdendam, komend van de Uiterdijk-west langs het laatste huis lopen, bevinden we ons op het eerste stukje van het oude kerkpad naar Onderwierum. Een kerkpad was nodig om de mensen van Onderdendam zondags naar de kerk in Onderwierum te brengen. Onderdendam heeft tot 1840 geen kerk gehad. Onderwierum en Menkeweer waren kerkdorpen. Als we vervolgens de Achterweg oversteken, betreden we het restant van het vervolg van het kerkpad.
Langs een oud stukje singel voor de boerderij Oude Bosch kunnen we via een kleipad de Stadsweg bereiken. Rechts van de kleiweg bevond zich tot in de jaren dertig van de 20e eeuw het laatste stuk van het kerkpad dat zich over vlonders door de weilanden slingerde.
Op dit punt aangekomen ontrolt zich nogmaals het landschap rondom Onderwierum, nu vanuit het noorden gezien, in zijn totaliteit een monument van historie, natuur en rust, verwijderd van de helaas luidruchtige verkeersader door het schilderachtige Onderdendam.
Bronnen:
- Archieven kerkvoogdij hervormde kerk Onderdendam.
- Boerderijen in het Halfambt, G. Boerma e.a., Groningen, 1992.
- Onderdendam, 200 jaar leven met het Nut, 2001, Bedum.
- Zo as t was, tijdschrift over de historie van de gemeente Bedum, jaargang 1, nummer 3 en jaargang 2, nummer 1.